1. Độ căng chùng : khí (sự hưng phấn / ức chế của tạng phủ)

• Khí vượng: căng mềm
• Khí uất: căng cứng
• Khí hư: chùng (cũng có khi bề mặt chùng mà nhu mô lưỡi ở dưới gồ lên tưởng nhầm là căng)

2. Rêu lưỡi : tương quan giữa khí và tân dịch (khí, âm dịch, tân dịch)

Mật độ rêu:

• thưa: Khí hư (nhẹ)
• đặc: Khí thực, vượng

Độ sâu rêu (ưu tiên cao):

• mỏng: khí hư (tà ở biểu)
• dầy: khí thực (tà/chính)

Tính chất rêu:

• Tân dịch:
  • Thiếu: rêu khô ⇒ khát, Táo
  • Thừa: rêu ướt, bóng, nhờn ⇒ hàn thấp đọng lại, tỳ không vận hóa thủy thấp
• Âm dịch:
  • Thiếu: rạn (nứt nhẹ bề mặt) ⇒ âm dịch hư sinh Nhiệt (Viêm trợt)
  • Thừa:
    • dầy, bóng, mịn, đẹp: âm dịch thịnh
    • dầy, thô, dễ tróc: âm dịch thừa ⇒ thấp, đàm

Màu sắc:

• Trắng: có hàn
• Vàng: có nhiệt

Hướng rêu:

3. Gai lưỡi :

Đại diện cho hỏa, nhiệt. Giống như ống khói, nhiệt từ bên trong bốc ra ngoài

Màu sắc:

• Gai đỏ tươi: bệnh mới / tâm nhiệt / viêm cấp
• Gai đỏ sẫm: nhiệt nhập lý
• Gai trắng nhợt: phục tà (cơ địa dị ứng)
• Xem bài Sâm tô ẩm (chữa dị ứng lâu ngày)
• Tía tô chống dị ứng cũng rất tốt (thức ăn, thời tiết)

Kích thước:

• To: bệnh cấp, thực chứng
• Nhỏ: hư chứng

Mật độ gai:

• tập trung ở rìa: viêm da
• rải rác khắp nơi:
  • to, dầy: bệnh cấp, bệnh thực
  • nhỏ, mỏng: bệnh mãn, bệnh hư

4. Biểu mô bề mặt : khi mất rêu (chỉ xem ở đầu lưỡi, rìa)

• Đỏ tươi: viêm cấp
• Trắng nhợt, vàng, sừng hóa: âm huyết hư

Nhu dưỡng của âm huyết, âm dịch

Độ cứng:

◇ cứng: âm huyết không nhu dưỡng (dùng bạch thược để nhu can)

◇ chắc: khí âm đều vượng

◇ mềm, nhũn, nề: thủy thấp tràn vào ⇒ khí hư + thấp trệ

Màu sắc:

◇ nhạt màu: huyết hư

◇ tím tối, hoặc các đốm tím tối: huyết trệ, huyết ứ

Là phần thịt, cơ, bên dưới bề mặt lưỡi.

Đại diện: khí và âm đã kết tinh lại.

◇ lõm: khí âm lưỡng hư

▪ khí hư nhiều: lõm + chùng

▪ âm hư nhiều: lõm + còn hơi căng

◇ gồ: khí uất + đàm uất lại

◇ nứt sâu: phần âm huyết bên trong thiếu (bô sung chân âm sẽ khó hơn nhiều)

◇ nếp nhăn: mất tân dịch, âm dịch cấp

Âm Dương Hàn Nhiệt Hư Thực

• Thuốc bổ âm: làm đầy nhu mô lưỡi (thục địa)

• Thuốc sinh tân: làm bề mặt nhuận (mạch môn, thiên hoa phấn)

• Thuốc thẩm thấp lợi thủy: làm bề mặt khô (phục linh, ý dĩ)

• Thuốc bổ khí: làm bề mặt lưỡi căng (hoàng kỳ, nhân sâm)

• Thuốc phá khí: làm bề mặt chùng xuống (uất kim, hương phụ, hậu phác, ô dược), khi khí uất lưỡi căng.