====== Tổng Quát ======

----

===== I. Bề Mặt Lưỡi =====

----

1. __**Độ căng chùng**__  : khí (sự hưng phấn / ức chế của tạng phủ)

   * Khí vượng: căng mềm
  * Khí uất: căng cứng
  * Khí hư: chùng (cũng có khi bề mặt chùng mà nhu mô lưỡi ở dưới gồ lên tưởng nhầm là căng)

2. __**Rêu lưỡi**__  : tương quan giữa khí và tân dịch (khí, âm dịch, tân dịch)

**Mật độ rêu**:

  * thưa: Khí hư (nhẹ)
  * đặc: Khí thực, vượng

**Độ sâu rêu**  (ưu tiên cao):

  * mỏng: khí hư (tà ở biểu)
  * dầy: khí thực (tà/chính)

**Tính chất rêu**:

  * Tân dịch:
      * Thiếu: rêu khô ⇒ khát, Táo
      * Thừa: rêu ướt, bóng, nhờn ⇒ **hàn thấp**  đọng lại, tỳ không vận hóa thủy thấp
  * Âm dịch:
      * Thiếu: **rạn**  (nứt nhẹ bề mặt) ⇒ âm dịch hư sinh **Nhiệt**  (**Viêm**  trợt)
      * Thừa:
        * dầy, bóng, mịn, đẹp: âm dịch thịnh
        * dầy, thô, dễ tróc: âm dịch thừa ⇒ thấp, đàm

**Màu sắc**:

  * Trắng: có hàn
  * Vàng: có nhiệt

Hướng rêu:

3. __**Gai lưỡi**__  :

Đại diện cho hỏa, **nhiệt**. Giống như **ống khói**, nhiệt từ bên trong bốc ra ngoài

**Màu sắc**:

  * Gai đỏ **tươi**: bệnh mới / tâm nhiệt / viêm cấp
  * Gai đỏ **sẫm**: nhiệt nhập lý
  * Gai **trắng**  nhợt: phục tà (cơ địa dị ứng)
  * Xem bài Sâm tô ẩm (chữa dị ứng lâu ngày)
  * Tía tô chống dị ứng cũng rất tốt (thức ăn, thời tiết)

**Kích thước**:

  * To: bệnh cấp, thực chứng
  * Nhỏ: hư chứng

**Mật độ gai**:

  * tập trung ở rìa: <font inherit/inherit;;inherit;;#f1c40f>viêm da</font>
  * rải rác khắp nơi:
      * to, dầy: bệnh cấp, bệnh thực
      * nhỏ, mỏng: bệnh mãn, bệnh hư

4. **__Biểu mô bề mặt__**  : khi mất rêu (chỉ xem ở đầu lưỡi, rìa)
  * Đỏ tươi: viêm cấp
  * Trắng nhợt, vàng, sừng hóa: âm huyết hư

=====   =====

----

===== II. Chất Lưỡi =====

----

Nhu dưỡng của âm huyết, âm dịch

Độ cứng:

◇ cứng: âm huyết không nhu dưỡng (dùng bạch thược để nhu can)

◇ chắc: khí âm đều vượng

◇ mềm, nhũn, nề: thủy thấp tràn vào ⇒ khí hư + thấp trệ

Màu sắc:

◇ nhạt màu: huyết hư

◇ tím tối, hoặc các đốm tím tối: huyết trệ, huyết ứ

===== III. Nhu Mô Lưỡi =====

Là phần thịt, cơ, bên dưới bề mặt lưỡi.

Đại diện: khí và âm đã kết tinh lại.

◇ lõm: khí âm lưỡng hư

▪ khí hư nhiều: lõm + chùng

▪ âm hư nhiều: lõm + còn hơi căng

◇ gồ: khí uất + đàm uất lại

◇ nứt sâu: phần âm huyết bên trong thiếu (bô sung chân âm sẽ khó hơn nhiều)

◇ nếp nhăn: mất tân dịch, âm dịch cấp

Âm Dương Hàn Nhiệt Hư Thực

• Thuốc bổ âm: làm đầy nhu mô lưỡi (thục địa)

• Thuốc sinh tân: làm bề mặt nhuận (mạch môn, thiên hoa phấn)

• Thuốc thẩm thấp lợi thủy: làm bề mặt khô (phục linh, ý dĩ)

• Thuốc bổ khí: làm bề mặt lưỡi căng (hoàng kỳ, nhân sâm)

• Thuốc phá khí: làm bề mặt chùng xuống (uất kim, hương phụ, hậu phác, ô dược), khi khí uất lưỡi căng.